- Haksız Tahrik Nedir?
Haksız tahrik, failin haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında hareket ederek bir suç işlemesidir. Kurumunun merkezinde failin işlediği suçtan ziyade, mağdurun haksız fiili yer almaktadır. Burada önemli olan husus, mağdurun etkisi olmadan failin suçu işlemeyeceği, bir başka ifadeyle mağdurun, failin suçu işlemesine haksız olarak neden olduğudur.
- Haksız Tahrik İndirimi Nedir?
Haksız tahrik altında kalarak suç işleyen failin normal koşullarda suç işleyene göre daha az ceza alması ceza adaletinin de bir gereğidir.
TCK m. 29’da “Haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işleyen kimseye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla ve müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.” hükmü yer almaktadır. Maddede belirtildiği üzere, haksız tahrik altında kalarak suç işleyen fail, maddede yazılı şekilde/oranlarda haksız tahrik indiriminden yararlandırılacak, cezası indirilecektir.
- Haksız Tahrik İndirimiyle Bağdaşmayan Suçlar
Haksız tahrik indirimi genelde uygulanmakla birlikte mevzuatımıza göre bazı suçlarda uygulama alanı bulmamaktadır.
Haksız tahrik indiriminin uygulanmadığı belli başlı suçlar şunlardır.
1. Şekli suçlar: 6136 sayılı kanuna aykırılık oluşturan suçlar, yalan yere yemin (TCK m. 275), korku ve panik yaratacak şekilde ateş etme (TCK m. 170), karşılıksız çek keşide etme gibi suçlardır.
2. Cinsel suçlar: TCK’nın 102, 103, 104 ve 105. maddelerinde düzenlenen cinsel suçlarda haksız tahrik hükümleri uygulanmaz.
3. Kan gütme saikiyle işlenen suçlar: Kan gütme saikiyle işlenen suçlarda haksız tahrik uygulanamaz.
4. Töre saikiyle öldürme: Töre saiki ile haksız tahrik aynı anda uygulanamaz. Dolayısıyla bir öldürme olayında ya töre saiki nedeniyle ceza artırımı yoluna gidilecek veya haksız tahrik nedeniyle ceza indirimi uygulanacaktır.
5. Malvarlığına yönelik suçlar: Malvarlığına yönelik bazı suçlar da haksız tahrikle bağdaşmaz. Bu tür suçlara örnek olarak; yağma, zimmet, rüşvet, irtikâp, hırsızlık, belgede sahtecilik gibi suçlar gösterilebilir.
- Haksız Tahrik Şartları Nelerdir?
Haksız tahrik indirimi uygulama koşulları şunlardır:
1. Tahriki oluşturan bir fiil bulunmalıdır: Mağdurdan kaynaklanan ve tahrik oluşturan bir fiil olmalıdır. Bu fiilin suç oluşturması zorunlu değildir.
2. Fiil haksız olmalıdır: Mağdurdan kaynaklanan fiil haksız olmalıdır.
3. Tahrik fiili, failde hiddet veya şiddetli eleme neden olmalıdır: Fail, kendisine karşı yapılan haksız bir fiilin etkisiyle, yarattığı şiddetli elem ve hiddetle hareket etmiş olmalıdır.
4. Failin işlediği suç, bu ruhi durumun tepkisi olmalıdır: Fail eylemini, mağdurdan gelen haksız tahrikin bir tepkisi olarak gerçekleştirmelidir.
- Haksız Tahrik İndirimi ve İlk Haksız Hareket Kavramı
Şayet karşılıklı haksız tahrik oluşturan eylem varsa ilk eylemi gerçekleştirenin fail olduğunun belirlenmesi durumunda lehine haksız tahrik indirimi uygulanmayacaktır.
Fail ve mağdurdan kaynaklanan haksız tahrik nedenlerinin varlığı halinde, ayrıca haksız tahrik eylemleri karşılaştırılacak ve kimin eylemi daha ağır basarsa diğerinin lehine haksız tahrik indirimi uygulanacaktır.
- Ağır Haksız Tahrik ve Hafif Haksız Tahrik Arasındaki Fark Nedir?
765 sayılı TCK’da haksız tahrik hafif ve ağır şeklinde sınıflandırılmış ve haksız tahrikin girdiği kapsama göre ceza indirimi yoluna gidiliyordu. Tahrik şiddetinin az olduğu hallerde hafif tahrik, tahrik şiddetinin ağır olması halinde ise ağır tahrik indirimi uygulanıyordu.
5237 sayılı TCK’da ise hafif ve ağır ayırımı kaldırılmış, indirim miktarları arasındaki makas açılmış, indirim oranı hakimin takdirine bağlı olarak uygulanacaktır. Tahrik etkisinin düşük olması halinde alt sınıra yakın indirim uygulanacak, tahrikin yarattığı etkinin büyük olması halinde üst sınıra yakın ceza indirimi uygulanacaktır.
- Haksız Tahrik İndirimi ile Meşru Savunma İlişkisi
Haksız tahrik ile meşru savunma kavramları birbirine yakın da olsa eylemin şekli ve nedeni açısından farklılık göstermektedir.
Haksız tahrikte önemli olan, failin uğradığı haksız bir eylemin yarattığı şiddetli elem ve hiddet altında kalarak mağdura zarar vermesi, ona karşı suç işlemesi, bunu kastla yapmasıdır.
Meşru savunmada ise fail, mağdurdan kaynaklanan, failin vücut bütünlüğüne yönelik ciddi bir saldırı karşısında, tamamen kendisini saldırıdan kurtarmak, kendisini savunmak amacıyla fiil-suç işlemesi söz konusudur.
- Haksız Tahrik ve Takdiri İndirim Nedenlerinin Birlikte Uygulanması
Haksız tahrik indirimi uygulanmasının nedeni, faile karşı yapılan haksız bir hareketin yarattığı şiddetli elem ve hiddetin altında kalmasıdır.
Takdiri indirim nedeni ise, TCK m. 62’de açıklandığı üzere, failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki pişmanlığını gösteren davranışları veya cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileridir.
Uygulamada genellikle haksız tahrik indirimi uygulanan hallerde takdiri indirim uygulamasının da yapıldığı görülmektedir.
- Haksız Tahrikte Hata
TCK m. 30’da hata kurumu düzenlenmiştir. Maddeye göre;
(1) “Fiilin icrası sırasında suçun kanuni tanımındaki maddi unsurları bilmeyen bir kimse, kasten hareket etmiş olmaz. Bu hata dolayısıyla taksirli sorumluluk hali saklıdır.
(2) Bir suçun daha ağır veya daha az cezayı gerektiren nitelikli hallerinin gerçekleştiği hususunda hataya düşen kişi, bu hatasından yararlanır.
(3) Ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenlere ait koşulların gerçekleştiği hususunda kaçınılmaz bir hataya düşen kişi, bu hatasından yararlanır.
(4) İşlediği fiilin haksızlık oluşturduğu hususunda kaçınılmaz bir hataya düşen kişi, cezalandırılmaz.
Şahısta hata halinde, yani sanık tepki suçunu oluşturan fiili, kendi kusuru olmaksızın yanılarak kastedilen şahıstan başkasına karşı işlemişse TCK’nın 30/3. maddesinin koşulları çerçevesinde haksız tahrik indiriminden yararlanır. Ancak kendi kusuruyla hataya düşmüşse haksız tahrik indiriminden yararlanamaz.
- Haksız Tahrik Halinde Ceza İndirim Oranı
TCK m. 29’da haksız tahrik halinde ceza indirimi öngörülmektedir.
Maddeye göre, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla, müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilecektir. Cinayette ağır tahrik indirimi de bu kapsamda değerlendirilecektir.
Süreli cezalarda ise verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilecektir. Kasten yaralamada haksız tahrik uygulaması da bu kapsamda yapılacaktır.
- Haksız Tahrik İndirimi Yargıtay Kararları
Ceza Genel Kurulu, 07.06.2022 gün ve 2021/346 E., 2022/413 K. sayılı karar
Haksız tahrik hükmünün uygulanabilmesi için mağdur veya maktulden kaynaklanan haksız fiilin sanığa yönelmiş olması gerekmektedir. Somut olayda ise, sanık ...’ın kız kardeşi maktul ...’nın inceleme dışı maktul ... ile rızaya dayalı ilişkiye girmesi, sadakat yükümlülüğünün sadece eşler arasında olması nedeniyle maktulden kaynaklanan ve haksız tahrik oluşturan eylemlerin sanık ...’a yönelmediği anlaşılmaktadır. Açıklanan nedenlerle sanık ... hakkında haksız tahrik hükmünün uygulanmamasında herhangi bir isabetsizlik bulunmamaktadır.
---------------------------------
Ceza Genel Kurulu, 26.05.2022 gün ve 2018/138 E., 2022/382 K. sayılı karar
kim tarafından başlatıldığı tam olarak belirlenemeyen arbedede, sanık ...’in, haksız davranışlarını saldırganlığa dönüştürerek sürdüren katılan ...’e yönelik eylemini, sokak ortasında şiddet gördüğü ve o anda hürriyeti kısıtlanmaya devam ettiği için zor durumda bulunan ...'e yardım etmek amacıyla gerçekleştirdiği eylemini, sanığın içinde bulunduğu durumun koşullarına göre katılanın gerek ...'e gerekse arkadaşlarına karşı devam etmekte olan haksız davranışlarının üzerinde yarattığı hiddet ve eleminin etkisi altında işlediği kabul edilmelidir.
Öte yandan, TCK’nın 81/1, 35/1-2 maddeleri uyarınca tayin edilen 12 yıl hapis cezası üzerinden TCK’nın 29. maddesi uyarınca takdiren 1/2 oranında yapılan haksız tahrik indirim miktarının; sanık ...’in olay sırasında elinde bıçak veya benzeri bir silah bulunmayan ve kendisiyle eşit durumda olduğu kabul edilemeyecek olan katılan mağdur ...’in hayati tehlike geçirecek biçimde yaralanmasına sebebiyet vermesi karşısında orantısız olduğu, bu nedenle sanık ... hakkında 1/2 oranında yapılan haksız tahrik indiriminin alt sınırdan 1/4 oranında takdir edilmesinin olayın oluşuna ve taraflar arasındaki dengeye daha uygun olacağı değerlendirilmiştir.
----------------------------------
Ceza Genel Kurulu, 05.04.2022 gün ve 2021/393 E., 2022/242 K. sayılı karar
Olayın öncesine dair herhangi bir bilgiye sahip olmayan suça sürüklenen çocuğun eve geldikten sonra yatak odasından gelen ses üzerine gidip baktığında aniden karşılaştığı durum ile maktulden kaynaklanan ve kendisine yönelen eyleme karşı gece yarısı gerçekleşen davranışların haksız bir eylem olarak kabul edilmesi ve suça sürüklenen çocuğun maktule yönelik gerçekleştirdiği eylemi bu haksız fiilin doğurduğu şiddetli elem ve öfkenin etkisi altında işlediğinin kabul edilmesi, dolayısıyla suça sürüklenen çocuğun haksız tahrik hükümlerinden yararlanması gerektiği kabul edilmelidir.
SIK SORULAN SORULAR
1- Ağır Tahrik İndirimi Nedir?
Tahrik derecesinin yüksek olması, neden olunan elemin şiddetli olması halinde uygulanan indirimdir.
2- Haksız Tahrikten Kimler Yararlanabilir?
Haksız tahrike maruz kalan, bu haksız tahrikin etkisinde kalarak suç işleyen fail haksız tahrik indiriminden yararlanır.
3- Haksız Tahrik İndirimi Ne Kadardır?
haksız tahrik nedeniyle faile ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla, müebbet hapis cezası yerine de oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir.
Diğer hallerde ise verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.